Gmina Płaska

Gmina Płaska funkcjonuje jako odrębna jednostka administracyjna od 1973 roku. Siedzibą gminy jest Płaska, wieś powstała w miejscu dawnej osady drwali. Istnieją dwie wersje genezy nazwy wsi. Pierwsza zakłada, że nazwa pochodzi od dawnego określenia pobliskiej rzeki włączonej do systemu kanału – Sucha Rzeczka vel Serwianka vel Paniówka. Druga wersja dotyczy podania o pierwszym osadniku wsi, który nosił nazwisko Płaska. W skład Gminy Płaska wchodzi wiele malowniczych miejscowości, gdzie piękno dzikiej przyrody harmonizuje z architekturą stanowiącą wyraz dziedzictwa narodowego. To magiczne miejsce, gdzie czas spowalnia i pozwala doświadczyć echa minionych epok.

Na szczególną uwagę zasługuje wieś Mikaszówka, która swoją nazwę zawdzięcza pobliskiemu jezioru odnotowanemu w XV-wiecznych zapiskach jako Mukuschewo Parva. Miejsce do XVII wieku pozostawało nienaruszonym przez człowieka ostępem. W Iatach 1661-1668 Konstancja z Wodyńskich Butlerowa, wdowa po dowódcy zaciężnych wojsk cudzoziemskich, utworzyła Rudę Mikaszewską. Pierwszymi rudnikami na tym terenie byli Skrodzy i Domuradowie, a ruda należała do jednych z najbardziej dochodowych w Puszczy Perstuńskiej. U schyłku XVII wieku rozgorzał konflikt pomiędzy urzędnikami królewskimi a kamedułami o prawa własności do Puszczy. Początek XVIII wieku także nie był łaskawy dla osadników, 15 z nich zmarło w wyniku zarazy. Po upadku Rzeczypospolitej Ruda Mikaszewska stała się własnością urzędników. 12 lipca 1863 roku polskie siły powstańcze stoczyły tutaj walkę z wojskami rosyjskimi. Jak podaje Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego z 1885 roku, tereny dawnej rudy zyskały miano wsi Mikaszówka. Miejscowość ta, położona nad rzeką Hańczą-czarną w powiecie augustowskim, liczyła wówczas 19 domostw oraz 128 mieszkańców.

W 1875 roku biskup Wierzbowski zaproponował rządowi utworzenie parafii w Mikaszówce. Jednak dopiero 32 lata później wybudowano w Mikaszówce drewniany jednonawowy kościół z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej w ołtarzu. W 1921 roku wieś liczyła 33 domów oraz 200 mieszkańców, a w 1922 roku powstała tu jednoklasowa szkoła powszechna licząca 35 uczniów.

Nazwa miejscowości pochodzi od nazwy jeziora, w pobliżu którego jest położona. Jezioro Serwy zostało nadane za czasów Księcia Witolda na rzecz plebana grodzieńskiego. Posiadanie Jeziora potwierdzili kolejno król Kazimierz Jagiellończyk oraz książę Aleksander w 1494 r. Wyspy położone na jeziorze oraz okoliczne lasy stanowiły własność króla. Jednak nie były to jeszcze czasy osadnictwa w tym rejonie. Końcem XV wieku rodzina Żabiczów otrzymała królewskie pozwolenie na utworzenie i użytkowanie barci pszczelich na obszarach dzisiejszej Serwy. Zaś w 1506 roku król nadał ziemie znajdujące się po prawej stronie jeziora rodzinie Chreptowiczów. Do korzystania z tamtejszych lasów miały więc prawo dwie rodziny, co szybko przerodziło się w konflikt między nimi. W późniejszym okresie Chreptowicze usiłowali także przywłaszczyć sobie leśne tereny na Ostrowie Dubowym i rozpoczęli karczowanie lasu pod budowę dworu. Król dnia 30 VII 1608 roku oświadczył, że Chreptowicze mają wyłącznie prawo do wchodu, nie zaś do własności tychże terenów. Rodzina musiała zrezygnować z próby przejęcia pełnej kontroli nad terenami Puszczy Serwieńskiej.

Zapiski z tamtego okresu dowodzą funkcjonowania kilku chat nad brzegiem jeziora, które przynależały do miejscowych smolarzy, dziegciarzy oraz drwali. U schyłku XVII wieku kamedułowie z Wigier zarządzili wykarczowanie fragmentu obszaru nad jeziorem Serwy i obsianie go. Dokonał tego w 1690 roku ich poddany, pochodzący z Tobolowa smolarz Marcin Głowczyk. Był to początek wsi Serwy powstałej w miejscu dawnej sezonowej osady smolarzy.

Przeszło wiek później w Serwach powstała karczma, a w 1786 roku liczba mieszkańców wynosiła 44 osób. Miejscowość rozwijała się w zadowalającym tempie. W 1827 roku wieś liczyła już 74 mieszkańców, a wyłącznym właścicielem ziem stał się rząd Królestwa Polskiego, odkupując poszczególne grunty od Jana Augustowskiego oraz spadkobierców Jana Kamieńskiego. Po powstaniu styczniowym nastąpiło uwłaszczenie ziem dworskich. Końcem XIX wieku wieś leżała w gminie Szczebra Olszanka i parafii Studzienicza. Liczyła wówczas 23 domy i 33 mieszkańców, zaś w roku 1921 w Serwach były już 24 domy i zamieszkiwało je 126 osób. Z kolei mapa pochodząca z 1927 roku wskazuje na istnienie nadleśnictwa Serwy nieopodal wsi.

To jedna z najstarszym miejscowości na terenie Gminy Płaska. W 1668 roku król Jan Kazimierz nadał Stanisławowi Gorczycy przywileje „założenia upustu i nowej rudni na rzecz Płasce, wraz z gruntami i sianożęciami”. Tak powstała Ruda Gorczyca, która dała początek osadnictwa w rejonie dzisiejszej wsi Gorczyca. O ile adresatem królewskiego przywileju pozyskiwania rudy był Jan Gorczyca, o tyle organizatorką całego przedsięwzięcia była Konstancja z Wodyńskich Butlerowa, dzierżawczyni Puszczy Perstuńskiej, w skład której wchodziły te obszary. Ruda zlokalizowana była w zachodniej części wsi zwanej współcześnie Starą Rudą.

Końcem XVIII wieku władze Ekonomii Grodzieńskiej (zespół dóbr królewskich) podjęły się zadania porządkowania wsi puszczańskich, wytyczając dokładne położenie obszarów leśnych, pól oraz łąk. Choć osadnikom odbierano łąki leśne, mieszkańcom wsi udało się zachować łąki nad Płaską i u Królowej Wandy. Jak wskazuje dokumentacja Ekonomii Grodzieńskiej, u schyłku XVIII wieku powstała tutaj karczma zwyczajowo dzierżawiona przez Żydów. Obecnie tereny ówczesnej karczmy zwane są Jordyga lub ulica Żydowska. Według danych z 1792 roku w Rudzie Gorczycy było 5 ziemian oraz 3 kątników. W sumie 8 gospodarzy oraz 43 mieszkańców. Końcem XIX wieku rudnicy zaprzestali wytopu rudy i opuścili osadę bądź zajęli się rolnictwem. Zaś w czasie budowy Kanału Augustowskiego powstała tutaj jedna ze śluz. W czasie spisu powszechnego z 1921 roku odnotowano, że we wsi Gorczyca znajduje się 37 domów oraz mieszka 185 mieszkańców.